Historiku, sa afër është Ballkani Perëndimor për t’u

Pasi Bashkimit Evropian iu deshën vetëm disa javë për të vendosur mbi statusin e kandidatit për Ukrainën dhe Moldavinë, vendet e Ballkanit Perëndimor, disa prej të cilave filluan rrugën e tyre të pranimit më shumë se një dekadë më parë menduan se blloku u detyrohej atyre një shenjë pranimi,

Shqipëria, Maqedonia e Veriut dhe Serbia kërcënuan se do të bojkotojnë një samit me liderët e BE-së vetëm dy ditë përpara se të mbahej. Më pas lideri i opozitës bullgare njoftoi se partia e tij do të heqë veton për anëtarësimin e Maqedonisë së Veriut bazuar në një propozim kompromisi të paraqitur nga presidenca franceze e Këshillit.

Por kjo mund të jetë e vetmja shenjë që Ballkani Perëndimor merr këtë javë me një diplomat të BE-së që theksoi të mërkurën se nuk kishte “asnjë përfundim të parashikuar dhe as vendime shumë konkrete” për të pritur nga krerët e shteteve të BE-së mbi zgjerimin e Ballkanit Perëndimor gjatë samitit të tyre të Këshillit të enjten dhe e premte.

Kjo do të thotë se Bosnja dhe Hercegovina, Mali i Zi, Serbia dhe Kosova do të mbeten edhe një herë në pritje.

Megjithatë, liderët e BE pritet gjerësisht t’i japin Ukrainës dhe Moldavisë statusin e kandidatit, disa ditë pasi Komisioni rekomandoi një hap të tillë dhe javë pasi ata plotësuan të gjitha dokumentet e nevojshme.

Sa kohë po përpiqen të hyjnë në BE?

Bosnja dhe Hercegovina aplikoi për t’u bashkuar me bllokun në vitin 2016 dhe ende nuk ka marrë statusin e kandidatit, pavarësisht se Komisioni e miratoi në 2019.

Shqipëria aplikoi në vitin 2009, mori statusin e kandidatit në 2014 dhe mori një qartësi nga Komisioni për të nisur negociatat në 2018. Por ato nuk kanë filluar ende.

Serbia aplikoi gjithashtu në 2009, mori statusin e kandidatit në 2012 dhe filloi negociatat në 2014. Mali i Zi ka një trajektore të ngjashme. Ai aplikoi në vitin 2008, siguroi statusin e kandidatit në 2010 dhe negociatat e anëtarësimit filluan në verën e 2012.

Por oferta më afatgjatë është ajo e Maqedonisë së Veriut. Vendi me dy milionë banorë aplikoi për herë të parë në vitin 2005 me Komisionin që rekomandoi që negociatat të nisin në vitin 2009. Ato nuk kanë filluar ende.

Kosova, ndërkohë, është një kandidate e mundshme, por pavarësisht sinjalizimit të parë se dëshiron t’i bashkohet bllokut në vitin 2008, ajo nuk është askund më afër. Kjo për shkak se pavarësia e saj nuk njihet ndërkombëtarisht dhe sidomos nga Serbia. Në vend të kësaj, BE-ja pranoi perspektivën e saj evropiane, një tjetër gjest simbolik që vë në dukje aspiratën e saj për t’u bërë një shtet anëtar.

Pse zgjat kaq shumë?

Komisioni theksoi në fillim të kësaj jave ndërsa miratoi dhënien e statusit të kandidatit për Ukrainën dhe Moldavinë se i gjithë procesi i pranimit është “i bazuar në merita” dhe “dinamik”.

As Ukraina dhe as Moldavia nuk do të kenë të drejtë për më shumë fonde të BE-së dhe kjo nuk do të thotë se negociatat do të fillojnë së shpejti.

Në vend të kësaj, Komisioni dhe udhëheqësit e BE-së do të kërkojnë që të dy të bëjnë përparim në reformat për të forcuar pavarësinë e gjyqësorit, medias dhe shoqërisë civile, si dhe institucioneve të pavarura që luftojnë kundër korrupsionit dhe miqësisë. Vetëm kur ata të kenë bërë përparim të konsiderueshëm në këto kushte, negociatat aktuale do të lejohen të vazhdojnë.

Dhe edhe pas fillimit të negociatave, i gjithë procesi mund të lëkundet nëse progresi i reformës nuk vazhdon me ritmin, sipas Komisionit.

Kjo shpjegon në masë të madhe vonesën për Serbinë “pasi nuk është në interesin e Presidentit Vuçiç të miratojë reformat që kërkon anëtarësimi në BE, pasi këto do të minonin sistemin e tij të patronazhit dhe mbajtjen e tij në pushtet,” tha Luigi Scazzieri, studiues i lartë në Qendrën për Reforma Evropiane.

Vendet kandidate për në BE pritet gjithashtu të përafrohen me politikat dhe programet e bllokut dhe “ka një mungesë serioze përafrimi” nga Serbia, tha një diplomat i BE. Për shembull, Serbia ka dënuar agresionin e Rusisë ndaj Ukrainës, por deri më tani ka refuzuar të zbatojë çdo sanksion kundër Moskës, një hap që Brukseli pret tradicionalisht nga partnerët e tij.

Bosnja dhe Hercegovina është gjithashtu në atë kategori, sipas një zyrtari tjetër të BE-së i cili pohoi të mërkurën se “për dy vjet nuk kemi parë asnjë reformë dhe asnjë lëvizje nga Bosnja” në 14 prioritetet që BE-ja përshkroi se duhej të punonte.

Komisioni kundër Këshillit

Megjithatë, për të gjitha pretendimet e saj se reformat nënkuptojnë progres, ky nuk ka qenë rasti për Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë.

“Të dy vendet kanë bërë gjithçka që BE-ja u ka kërkuar atyre të bëjnë, kështu që BE-ja rikthehet në fjalën e saj dhe refuzon të hapë negociatat pasi tha se do të minonte besueshmërinë e saj,” shpjegoi Scazzieri.

Oferta e tyre fillimisht u bllokua nga Franca dhe Holanda, të cilat argumentuan se procesi i zgjerimit duhej të përmirësohej përpara se vendet e reja të futeshin në vath dhe më pas nga Greqia mbi një mosmarrëveshje mbi emrin e vendit që çoi në një marrëveshje historike midis dy vendeve. Tani po bllokohet nga Bullgaria.

Sofja kërkon njohjen zyrtare se kultura dhe gjuha e Maqedonisë së Veriut janë të ndikuar shumë nga Bullgaria, si dhe mbrojtje më të forta për pakicën bullgare të vendit. Shqipëria, oferta e së cilës shoqërohet me atë të Maqedonisë së Veriut, ka qenë dëm kolateral.

A do ta përshpejtojë zgjerimin lufta në pragun e Evropës?

Vonesat për Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut kanë pasur një “ndikim negativ në besueshmërinë e BE-së”, nënvizoi Komisioni në raportin e tij të fundit vjetor të zgjerimit.

Për Dimitar Bechev, një studiues vizitor në Carnegie Europe, “ka dy shkolla mendimi” mbi ndikimin e luftës në zgjerim.

“Njëri thotë se tani BE-ja është e padrejtë sepse po i kushton kaq shumë vëmendje Ukrainës dhe po e lë Ballkanin Perëndimor të rrëshqasë. Por gjithashtu ka një shkollë mendimi që thotë diçka si: ka një vrull pas zgjerimit, le të marrim bandën dhe të marrim Ballkani Perëndimor në radar. Në përgjithësi është se ka pritshmëri që BE-ja duhet të jetë më e afërt,” tha ai.

Kjo gjithashtu mund të hapë derën e lëvizjes për Bosnje dhe Hercegovinën pavarësisht mungesës së progresit të përgjithshëm.

“Nëse Ukrainës dhe Moldavisë i jepet statusi i kandidatit, rasti për dhënien e statusit kandidat të Bosnjës gjithashtu do të ishte më i fortë, duke pasur parasysh se shumë udhëheqës të BE-së kanë thënë se Ukraina dhe Gjeorgjia janë ende shumë larg anëtarësimit,” vuri në dukje Scazzieri.

“Institucionet e Bosnjës janë ende shumë jofunksionale. Nëse Bosnja bëhet kandidate, ajo do të përballet me një rrugë shumë të vështirë,” tha ai.

Megjithatë, për Serbinë, ngjarjet në Ukrainë nuk ndryshojnë shumë dhe përparimi nuk ka gjasa “përderisa Kosova është atje,” tha Beçev.

“Nëse nuk do të kishte mosmarrëveshje për sovranitetin, mund ta shihni Serbinë duke bërë hapa dhe në thelb sepse ajo ka kapacitetin administrativ dhe madhësinë dhe gjithçka dhe disa miq në BE. Ata mund të ishin lehtësisht vendi i ardhshëm që do të anëtarësohej në BE, por Kosova është një pengesë e tillë”, vazhdoi ai.

Bechev tani parashikon se Mali i Zi ka më shumë gjasa për t’u bashkuar me BE-në.

“Është më i avancuari në negociata, nuk ka çështje të hapura politike me fqinjët, është shumë i vogël dhe i tretshëm,” tha ai, duke shtuar se gjithçka që kishte nevojë për vullnetin e tij politik nga të dyja palët dhe vendi me 620,000 banorë mund të jetë anëtar.

Duke qenë të vetëdijshëm për idenë që ka zënë rrënjë në Ballkanin Perëndimor se sado të reformohen, ofertat e tyre për anëtarësim mund të mos përparojnë në përputhje me rrethanat, BE-ja tani po shikon në një Komunitet Politik Evropian në të cilin vendet e treta mund të ankorohen dhe të kenë lidhje më të ngushta me blloku.

Presidenti francez Emmanuel Macron e hodhi për herë të parë idenë gjatë një konference në fillim të majit, por publikisht ka qëndruar i hapur për detajet. Ai megjithatë ka përsëritur disa herë se ky nuk do të ishte një çmim ngushëllues dhe se vendet mund të jenë pjesë e komunitetit ndërsa vazhdojnë rrugëtimin e tyre të pranimit.

Udhëheqësit e BE-së pritet të diskutojnë idenë gjatë samitit të tyre të enjten dhe një diplomat i BE-së nga Evropa Perëndimore tha se vendi i tyre është shumë i hapur ndaj një ideje të tillë, duke nënvizuar megjithatë se shtetet anëtare do të duhet të dalin me kritere se kush mund t’i bashkohet asaj. Këto mund të përfshijnë, thanë ata, vlerat e përbashkëta demokratike me BE-në, të cilat për këtë arsye do të përjashtonin qarqe të tilla si Bjellorusia nën regjimin e saj aktual.